قالی بافی
هنر اصیل فرش ایران با فرهنگ کهنسال این کشور پیوندی ناگسستنی
دارد . این هنر در گذر زمان قرنها ره آورد عمر مبارک این ملت و جزیی از
زندگی و فرهنگ جامعه اسلامی و ایرانی است . بعلت اشتغال قشر عظیمی از
خانواده های ایرانی به این حرفه که عمدتا زنان و دختران روستاهای دور
افتاده که بخشی از درآمد سالیانه خود را از این کار تامین می نمایند ،
مسئولان مملکتی را به اتخاذ راهکارهایی برای ارائه خدمات و توجه بیشتر به
این گروه ملزم می نماید . که در این راستا بهداشت حرفه ای با هدف اساسی
تامین و ارتقاء سطح سلامت جسمی ، روانی و اجتماعی شاغلین و افراد وابسته به
آنها بر آن است که با ارائه آموزش های لازم در این زمینه ، تشویق
قالیبافان به ایجاد کارگاههای بهداشتی و مناسب و یا بهبود وضعیت بهداشتی
کارگاههای موجود در قالب طرح بقا، مشکلات و بیماریهای ناشی از عدم رعایت
اصول بهداشت حرفه ای در این صنعت را به حداقل رسانده و سلامت قالیبافان را
از طریق جلب مشارکت آگاهانه آنان در برنامه بهداشتی مربوطه تضمین نماید .
"طرح بقا"
این برنامه به استناد قانون اساسی و الزام دولت برای تامین
بهداشت جامعه از طریق تشکیلات وزارت بهداشت ، درمان و آموزش پزشکی و با
توجه به ماده 3 قانون تشکیلات وزارت جهاد سازندگی مبنی بر ارائه خدمات به
روستاها در زمینه فراهم سازی رشد تولید و درآمد روستاییان و طرح بهسازی و
بهداشتی کردن کارگاههای قالیبافی روستایی با عنوان طرح بقا با مشارکت دو
وزارتخانه تدوین و در سال 1374 بطور همزمان در پنج شهرستان کشور با اعطاء
تسهیلات قرض الحسنه به صاحبان کارگاهها انجام شدکه با توجه به بررسی نتایج
حاصله که نشانگر ضرورت و مطلوبیت طرح بوده است در سالهای بعد در تمامی
استانهای کشور به مرحله اجرا درآمد . طرح بقا از سال 75 همزمان با ادغام
بهداشت حرفه ای در سیستم شبکه در این شهرستان نیز اجرا گردید که تا سال 84
از طریق بازدید های مشترک کارشناسان بهداشت حرفه ای و جهاد کشاورزی وام
بهسازی در اختیار متصدیان واجد شرایط قرار می گرفت، اما از سال 84 تاکنون
این طرح به شیوه ای متفاوت از سالهای قبل به شکل خرید وواگذاری مصالح
ساختمانی ( گچ ، موزاییک ، سیمان و پنجره ) بطور رایگان به متصدیان
کارگاههای قالیبافی واجد شرایط اجرا شده که در سالهای 84 و 85 تعداد 7
روستا و در سال 86 ، 18 روستا تحت پوشش قرار گرفته است.
" بیماریها و حوادث ناشی از قالیبافی "
1 ) بروز بیماریهای ریوی و تشدید اینگونه بیماریها
دراثراستنشاق ذرات گردوغبار پشم بخصوص در کارگاههای فاقد تهویه مناسب .
2 ) تغییر شکل مهره های پشتی وابتلا به بیماریهای اسکلتی و
عضلانی بدلیل چمباتمه نشستن پشت دستگاه قالی بافی .
3 ) خستگی چشم در اثرکار مداوم و خیره شدن به نقشه و محدوده
بافت .
4 ) تورم ، درد وایجاد واریس در پاها در اثر نشستن مداوم و
نرسیدن خون کافی به پاها .
5 ) تغییر شکل ، تورم مفاصل ، ساییدگی و خشکی پوست انگشتان
دست بدلیل گرفتن تارهای قالی با دست و جلو کشیدن و گره زدن خامه .
6 ) خمیدگی استخوانهای زانو وتنگ شدن لگن خاصره و اشکال در
زایمان بدلیل اشتغال کارگران در سنین پایین و انجام کاردرساعات طولانی .
7) ایجاد نرمی استخوان در کودکان و نوجوانان بدلیل کمی نور
آفتاب و تاریکی محل کار .
8 ) خطر سقوط شانه ، قیچی و چاقو از روی تخته به پایین و
برخورد آن به افراد و کودکانی که مشغول بازی در اطراف قالی هستند .
9 ) احتمال خطر سقوط کارگران بدلیل استفاده از تخته و نردبان
ترک دارو یا شکسته .
" راههای پیشگیری از بیماریها و حوادث ناشی از قالیبافی "
1 )درنظرگرفتن فضایی کافی و متناسب با ابعاد قالی برای کارگاه
قالی بافی .
2 ) عدم استفاده ازکارگاه قالی بافی بعنوان اتاق نشیمن ،
آشپزخانه ، انبار مواد غذایی و غیره .
3 ) استفاده از دارهای قالی استاندارد و چرخان .
4 ) تامین روشنایی کافی برای کارگاه از طریق سفیدکاری یا
نقاشی دیوارها با رنگ روشن.
5 ) در صورت چوبی بودن سقف ، استفاده از پرده پارچه ای یا
نایلونی زیر آن بدلیل جلوگیری از ریزش خاک و مواد دیگر .
6 ) بتون ریزی کف کارگاه به شکل کاملا مسطح و یا مفروش کردن
آن با موزاییک .
7 ) تعبیه پنجره کافی یا نورگیر مناسب در سقف جهت تامین
روشنایی کافی و استفاده از منبع روشنایی نور خورشید .
8 ) سالم سازی و تهویه عمومی کارگاه از طریق باز نمودن پنجره
ها و ایجاد تهویه مناسب .
9 ) استفاده از تخته مناسب با پهنای حداقل 35 سانتی متر به
منظور جلوگیری از عوارض اسکلتی عضلانی در ناحیه لگن و کمر.
10 ) استفاده از ابزار کار سالم و مناسب ( قیچی ، شانه ، قلاب
فلزی ، چاقوو ..... )
11 ) پوشیدن لباس کار مناسب در حین کار وشستن دست و صورت با
آب و صابون و استفاده از کرم های ویتامینه و نرم کننده دست و صورت پس از
فراغت از کار .
12 ) رعایت اصول و موازین بهداشت حرفه ای هنکام انجام کار .
13 ) استفاده از زیر پایی مناسب به منظور جلوگیری از ابتلا به
عوارضی مانند پرخونی ، واریس ، خواب رفتگی و ورم پاها .
14 ) انجام معاینات دوره ای بطور سالیانه از طریق مراجعه به
موقع به مراکز بهداشتی درمانی جهت جلوگیری ازابتلابه بیماریهای شغلی .
15 ) یک ربع استراحت و انجام حرکات نرمشی پس از 2 ساعت کار
کردن .
16 ) خودداری از بکارگیری کودکان زیر 12 سال .
17 ) قرار دادن ابزار کار در مکانی مناسب و ایمن و دور از
دسترس کودکان پس از انجام کار .
18) استفاده از ماسک کاغذی یا دستمال تمیز مرطوب هنگام نظافت
کارگاه قالی بافی .
رحیم بهوندپور کارشناس HSE و دانشجوی کارشناسی ارشد HSE-MS علوم و تحقیقات تهران و شاغل در شرکت ملی نفت ایران -